Wie in Heerlen-Noord geboren wordt, leeft gemiddeld zes jaar korter dan het landelijk gemiddelde.
In de bibliotheek van Heerlerheide zitten een stuk of twintig mannen en vrouwen aan lange tafels. Voor hen op tafel liggen bladen met gekleurde plaatjes, gesorteerd op thema: voertuigen, eten en drinken, een verjaardag. Nederlands is niet hun moedertaal, maar ze willen de taal wel graag beter leren. Ze luisteren geconcentreerd naar de docent, die vragen stelt over de plaatjes.
Achter de cursisten, prominent in het midden van bibliotheek SCHUNCK, staat een grote kast vol boeken en folders over zwangerschap en opvoeding. Boven die kast hangt een lichtgroene slinger van lachende spruitjes, of zoals ze het hier zeggen: sjpruutjes. De ‘sjpruut’ is het symbool geworden voor de Heerlense strijd tegen ongelijke uitgangsposities bij heel jonge kinderen in de gemeente.
Miriam Jennekens is verantwoordelijk voor beleid en projecten binnen de vier bibliotheken van SCHUNCK in Heerlen. Ze is vanuit de bibliotheek projectleider van het Heerlense programma Kansrijk van Start en houdt zich bezig met de rol van het gezin in de taalverwerving van kinderen. Ze vindt het mooi om te zien dat de opkomst bij het taalcafé zo hoog is. De bibliotheek heeft geregeld dat volwassenen de boeken uit de Sjpruut-kast kunnen lenen op een – gratis – jeugdpas. ‘Wij vonden dat passend. Mensen hebben gewoon geen geld voor een eigen pas, en we willen graag dat die boeken de kast uit komen.’
Steun mijn werk
Onafhankelijke journalistiek heeft zijn prijs. Wil je mijn werk steunen? Dan kun je via de knop hieronder een kleine donatie doen. Alvast veel dank!
In de buik
In Heerlen-Noord, het stadsdeel waar de bibliotheek staat, is de laaggeletterdheid heel hoog: twintig procent van de grofweg 55000 inwoners heeft moeite met lezen, schrijven en het gebruik van bijvoorbeeld een computer. Slechts een deel daarvan heeft Nederlands als tweede taal – zoals de bezoekers van het taalcafé – maar het grootste deel heeft Nederlands als moedertaal. ‘Je denkt er misschien niet aan,’ zegt Jennekens, ‘maar taalproblemen zijn enorm verweven met andere problemen, zoals gezondheidskwesties of armoede. Als je goed kunt lezen, kun je in de winkel etiketten lezen en gezonde voeding kiezen. Je kunt bijsluiters lezen, artikelen, brieven, rekeningen. Je bent mondig genoeg om een huisarts te bellen, of een instantie. Veel mensen vinden daarin nu amper de weg. Bij ons steunpunt Digitale Overheid loopt het echt storm.’
Taalontwikkeling begint al als een baby nog in de buik zit. Wil je een patroon zoals dat van laaggeletterdheid in generaties doorbreken, dan moet je dus al op heel jonge leeftijd beginnen, vertelt Jennekens. ‘Bij heel jonge kinderen gaat het er dan vooral om dat ouders, grootouders en anderen in de omgeving van het kind zich bewust worden van de kracht van taal. We willen hen meegeven hoe ze het kind op een eenvoudige manier meer taal kunnen meegeven.’
Als je een patroon van laaggeletterdheid wilt doorbreken, kun je niet – zoals de meeste bestaande programma’s doen – pas beginnen bij kinderen van twee jaar. ‘Dan is het geen preventie meer. Dan ben je eigenlijk al te laat. Achterstanden die kinderen op dat moment hebben, halen ze nauwelijks meer in,’ zegt Jennekens. Aan het begin van de basisschool kennen kinderen die thuis veel taal meekrijgen al drieduizend woorden meer dan hun klasgenootjes die niet op die manier gestimuleerd worden.
De mensen die het dichtst bij het kind staan, zijn het belangrijkst voor de taalontwikkeling. Er zijn daarom ‘Vraag het aan Sjpruut’-bijeenkomsten in de bibliotheek voor zwangeren en jonge ouders, over hoe ze speels en op hun eigen manier meer taal kunnen gebruiken in het gezin. Bijvoorbeeld door tijdens hun dagelijkse bezigheden met hun baby steeds te benoemen wat ze doen. De bibliotheek gaat ook op huisbezoek om mensen die in kwetsbare posities zitten te helpen een ‘taalrijke’ thuisomgeving te creëren, en medewerkers komen regelmatig in de oudercafés van Heerlen: de Sjpruutcafés. ‘We willen dat ieder kind taalrijk opgroeit, en zo optimale kansen krijgt om zich te ontwikkelen. Uiteindelijk wensen we dat er niemand meer door de mazen van het net kan vallen.’
Lees verder op de website van Vrij Nederland. Het blad is te koop in de winkel. Over een paar weken verschijnt hier het volledige artikel. Dit stuk maakt deel uit van een serie waarin ik op zoek ga naar de wortels van ongelijkheid, in de eerste fase van het leven. Meer lezen? Zie bijvoorbeeld dit interview met verloskundige Bahareh Goodarzi over racisme en discriminatie in de geboortezorg, of deze reportage uit de 3d-echokamer van het Erasmus MC.